Dansen en gedanst worden

Een paar jaar geleden, toen aan tickets geraken gemakkelijker was, ben ik enkele keren naar het dancefestival Tomorrowland gegaan. Het podium van de mainstage was elke keer een pronkstuk en zoals iedereen ging ik ook eens kijken wat ze er weer van gemaakt hadden. Later op de avond zouden er DJ's als David Guetta, Avicii en Dimitri Vegas & Like Mike spelen.

De muziek die zij draaien wordt nu meestal EDM (electronic dance music) genoemd.^[1] Ze wordt gekenmerkt door een duidelijke structuur met strofes en een refrein. Het contrast tussen de stille en luide delen is erg uitgesproken, de overgang van stil naar luid (de 'drop') is voorspelbaar en onmiddellijk. Denk aan nummers als Levels van Avicii, Don't you worry child van Swedish House Maffia en het nummer met de naar mijn mening beste drop - Pursuit of happiness van Steve Aoki.

Die nummers zijn erg gestructureerd. Ze gaan van stil naar luid, de climax wordt muzikaal aangekondigd en het is voor iedereen duidelijk wanneer er gesprongen zal moeten worden. Wanneer de aangekondigde drop komt, springt de massa. Om dat effect nog te versterken, wordt de DJ ceremoniemeester. Vingertje in de lucht, iets als "Come on Tomorrowland" in de micro roepen en aftellen - en daar is de drop: vergezeld van licht, rook en confetti, als een gecoördineerd bombardement op je zintuigen.

Niet enkel de nummers zijn gestructureerd, ook jouw ervaring van die nummers is gestructureerd. Of correcter: ze wordt gestructureerd. De stille delen zijn er om de climax die eraan komt nog uitgesprokener maken, het contrast nog groter. En wanneer de drop komt is het moeilijker - kost het letterlijk meer moeite - om niet mee te springen dan wel. Meefeesten is gemakkelijk, de logische gang van zaken, een automatische reactie op de intensiteit en structuur van de aanval op je zintuigen. Niét meefeesten zou inspanning vergen, een bewuste beslissing vereisen.

Je kan een vijftiger zonder ervaring met EDM in het publiek zetten en hij zal weten wat te doen. Hetzelfde geldt voor je vriendin van 25 die nooit naar feestjes gaat. Een feestje bouwen voor de mainstage van Tomorrowland is gemakkelijk en gestroomlijnd, en die toegankelijkheid is precies wat men probeert te bereiken.

Aandacht is optioneel

Zo bekeken past de stijgende populariteit van EDM en Tomorrowland in een bredere maatschappelijke evolutie. Moderne technologie maakt ons leven gemakkelijker, of beter: moeiteloos. Aandachtig en geconcentreerd met de wereld omgaan is steeds vaker optioneel. Een maaltijd koken vereist nadenken over de ingrediënten, aandacht geven aan het kookproces en omgaan met de echte wereld: de frustratie van iets vergeten, de pijn van gedachteloos een warme pan vast te nemen. Just Eat stroomlijnt dat proces tot een eenvoudige druk op de knop. De GPS vervangt navigeren.

Als bewust aandacht geven minder vaak noodzakelijk is, laat dat onze aandacht vrij om opgeëist te worden. Dezelfde moderne technologie wordt ook gebruikt om onze aandacht te vangen en zo lang mogelijk vast te houden. Onze Facebook-feed is een geregisseerde opeenvolging van blijheid en schattigheid, achter de schermen geoptimaliseerd om ons zo lang mogelijk op de site te houden. Vervolgens kan onze aandacht aan adverteerders verkocht worden.

Kijk naar Netflix. De kijkervaring is zo frictieloos mogelijk. Is de aflevering ten einde begint de volgende automatisch te spelen. Zit de serie erop, suggereert een algoritme de volgende. Het is niet dat ons het beslissen ontnomen wordt, maar bewust kiezen is niet meer noodzakelijk. Wie wil kan kiezen voor de gemakkelijkste optie: zich passief laten entertainen door Netflix. Zoals niet meespringen op de mainstage moeilijker is dan wel, is Netflix afzetten moeilijker dan blijven kijken. Sterker nog: Netflix is gemaakt om afzetten moeilijker te maken dan blijven kijken.

Minimal techno

Laten we van de mainstage wegwandelen naar mijn favoriet: het minimal techno-podium. Minimal bestaat uit een repetitieve beat met daarover één of twee melodieën. Die drie geluidsbanden zijn ongeveer even prominent aanwezig en even belangrijk. Ze vloeien door en over elkaar in geleidelijk en subtiel variërende configuraties. Dat leidt tot veel meer autonomie voor de luisteraar. De muziek is op bijna elk punt in de set voor interpretatie vatbaar: de luisteraar kiest zijn eigen ervaring. Door je aandacht te richten en meer te focussen op de baslijn dan wel één van de melodieën, bepaal je hoe intens je de muziek op dat ogenblik ervaart en hoe hard je er op wil dansen.

Neem bijvoorbeeld het nummer 'Serak' van Recondite:

Luister rond 2:20 - het moment dat de baslijn wegvalt en er één melodie overblijft. Zo'n moment is voor mij het hoogtepunt van de set, wanneer ik het meest enthousiast in de muziek opga. Een ander daarentegen kan op die moment rustig een drankje bestellen - voor haar is het haast achtergrondmuziek. Zo'n verschil in ervaring van dezelfde werkelijkheid heb je niet bij EDM. Iemand die onbewogen een pintje staat te bestellen bij de drop in het Steve Aoki nummer hierboven is haast ondenkbaar. ^[2]

Waar je voor de mainstage op een bepaalde manier gesprongen wordt, waar je passief geëntertaind wordt zoals bij het Netflix kijken, is minimal techno zoals een boek. Het is niet dat je aandacht bij het lezen van een boek niet gedirigeerd wordt, maar de ruimte om je eigen ervaring te creëren is veel groter. Dat gebeurt natuurlijk niet vanzelf.

Minimal vergt inspanning

De grotere autonomie die je hebt in hoe je omgaat met de muziek tijdens een minimal-set heeft een keerzijde. Je moet jezelf inspannen en concentreren om er ten volle van te genieten. Wie zijn aandacht wil focussen op een andere melodie, een ander aspect van de muziek, moet ook in staat zijn en de inspanning doen om haar aandacht daar bewust op te richten. Daarnaast moet je ook in staat zijn om je aandacht weg te richten van afleidingen buiten de muziek zoals pratende of duwende mensen.^[3]

Dat is een leerproces, je leert letterlijk minimal appreciëren. Door je aandacht bewust te gebruiken word je beter in genieten van een minimal-set. Door vaker naar technofeestjes te gaan hoor je na verloop van tijd melodieën en variaties, en de dansmogelijkheden die ze bieden, die je de eerste keer nog niet hoorde. Je hebt jezelf geleerd ze te horen zoals een getrainde thaibokser heeft geleerd fouten in de dekking van zijn tegenstander te zien, fouten die hij voor zijn training niet zag en niet kon zien. Het leerproces brengt resultaat op: je hebt jezelf de mogelijkheid gegeven om intenser te genieten van dezelfde muziek, dezelfde werkelijkheid.

Daarmee vergeleken biedt de EDM op de mainstage een vlakkere ervaring. Je kan niet beter worden in een feestje bouwen op Steve Aoki, daarvoor is je ervaring van zijn set al te gestructureerd. De gemakkelijkheid en gestroomlijndheid van het feestje, de kant-en-klaar factor die ervoor zorgt dat iedereen eraan kan deelnemen, beperkt in grote mate je mogelijkheid om het naar je eigen hand te zetten. Er is geen leerproces mogelijk, je opties zijn beperkt tot meedoen of niet meedoen.^[4]

In steeds meer aspecten van het leven kunnen we voor de makkelijke optie gaan. Een feestje bouwen op EDM, eten bestellen bij Just Eat, een GPS gebruiken, een taxi regelen met Uber, online dating, ... je ervaring wordt vereenvoudigd en gestroomlijnd, het leven wordt zo eenvoudig mogelijk gemaakt. Dat helpt, altijd zelf koken zou te vermoeiend zijn. Voor de meest eenvoudige optie gaan heeft zijn plaats. Maar het is ook een verarming en daar moeten we ons van bewust zijn. We verliezen veel door minder om te gaan met de echte wereld. We missen kansen om onze aandacht te richten, ons te concentreren, om te leren gaan met frustraties, probleemoplossend te denken, ... Wie altijd voor de makkelijke optie gaat, wie alles krijgt met een druk op de knop, eindigt als de mensen uit Wall-E.

Zo iemand is gedeeltelijk ontmenselijkt. Hij mist een rijkheid in zijn leven die we allemaal wensen te behouden. Maar daarover in De prijs van de makkelijke optie.